ایران سرای من است۸/آشنایی با استان گلستان۱(گرگان)

استان گلستان به مرکزیت شهر گرگان حدود 22 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد

موقعیت جغرافیایی این استان به قرار زیر می باشد. از شمال به جمهوری ترکمنستان - از غرب به استان مازندران و دریآی خزر - از جنوب به استان سمنان منتهی می شود.

این استان دارای هفت شهر  به نام های گرگان ، بندر ترکمن،بندر گز ،علی آباد،کردکوی گنبد کاووس و مینو دشت و دارای 16 شهر و16 بخش و 45 دهستان می باشد.

در این استان اقوام مختلفی همچون ترک - ترکمن - بلوچ و قزاق - فارس - سیستانی و مازندرانی زندگی می کنند.

شهرستان گرگان

شهر گرگان یا همان اسنرآباد بر اساس متون مکتوب ، آثار تاریخی چندین هزار ساله دارد . بافت قدیمی به جا مانده در استرآباد غالبا متعلق به دوران صفویه، زندیه و علی الخصوص وابسته به سبک دوران قاجار است. در معماری بافت قدیم، عواملی مثل آب، زمین، تابش نور خورشید و همچنین عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش به سزایی داشته است.

گرگان توسط بارویی به طول شش کیلومتر محصور بوده است و بر نقاط مختلف این بارو و به فاصله های معین برج‌هایی قرار داشت که در آنها قراولان از شهر محافظت می کردند،‌‌‌‌ رفت و آمد ازچهار دروازه انجام می گرفت.

در حاشیه بیرونی باروها خندقی عمیق حفر شده بود که از خاک آن باروها را بنا کرده بودند. از اواسط حکو.مت قاجار استرآباد به سوی تخریب و ویرانی کامل رفت و در اوایل حکومت پهلوی اول باقی مانده آن‌هم از بین رفت و با معماری و فرم امروزی دوباره شکل گرفت.

مراکزتاریخی و باستانی

کاخ اختصاصی
این عمارت  که به کاخ اختصاصی معروف است، در محل پارک‌شهر گرگان قرار دارد. بنای کاخ اختصاصی دو طبقه با ویژگی‌های معماری دوران پهلوی است و از هنر معماری اروپایی متأثر شده است. در حال حاضر این کاخ و محوطه اطراف آن به عنوان کتابخانه عمومی مردم شهر گرگان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاخ شاسمن
این کاخ در شهر گرگان واقع شده و بنا به روایتی در سال هفت صد و نود و پنج ه.ق به وسیله امیرتیمور در ساحل رودخانه ساخته شده است. برخی از سیاحان و جغرافی‌دانان از این کاخ نام برده‌اند که از آن جمله می‌توان به حافظ ابرو اشاره کرد.طبق گفته وی  این کاخ بعد از این که امیرتیمور سراسر مازندران را مورد تاخت و تاز قرار داد، جهت اقامت وی در شهر گرگان ساخته شد.

بنای اولیه این کاخ، قلعه‌ای بود که در سال هفت صد و شصت و یک ه.ق توسط ابوبکر شاسمانی (حاکم شاسمان) احداث شده بود. در سال هفت صد و نود و پنج به جای قلعه، قصر فعلی ساخته شده و امیر تیمور زمستان آن سال را در آنجا گذرانده است.

کاخ آغامحمدخان
این بنا توسط آغامحمدخان قاجار ساخته شده و در شهر گرگان قرار دارد. ویژگی‌های معماری و اسلوب ساخت بنا نشانگر آن است که بنا به قرن دوازده هجری قمری مربوط است.

سد اسکندری (دیوار دفاعی)
این دیوار دفاعی که به نام‌های سد قزل‌آلان، سد اسکندر و سد فیروزه نیز معروف است، در قسمت شمال گرگان و گنبد واقع شده و از غرب به شرق کشیده شده است. در مسیر دیوار دفاعی، برج‌ها و قلعه‌های حفاظتی به فواصل مختلف بنا شده و آثار آن امروز به صورت تپه‌هایی در حاشیه دیوار به جا مانده است.

ساختمان‌ قلعه‌ها و باروها، عمدتاً‌ به وسیله آجرهای چهارگوش بزرگ ساخته شده است.

گفته می‌شود که این دیوار بر اثر عوامل جوی و انسانی آسیب دیده وتخریب شده است. قسمت‌هایی از دیوار دفاعی که از دست عوامل تخریبی مصون مانده است، با ارتفاعی  در حدود سه تا پنج متر و عرض ده متر از فاصله بسیار دور به صورت سدی نظر هر بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌نماید. 

برای خواندن بقیه متن به ادامه مطلب مراجعه نمایید

تورنگ تپه
تورنگ تپه که یکی از عظیم‌ترین و غنی‌ترین تپه‌های باستانی استان گلستان به شمار می‌آید، در فاصله تقریبی بیست و پنج کیلومتری شمال شرقی گرگان قرار دارد. این تپه با وسعت بسیار و ارتفاع چشمگیر در مجاورت روستای تورنگ تپه واقع شده و بر استخر آبی بزرگ مشرف است. قدمت آن به استناد گزارشات و نتایج بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسان خارجی به هزاره سوم قبل از میلاد یعنی پنج‌هزار سال پیش می‌رسد.

عمده‌ترین آثاری که در خلال حفریات و کاوش‌های علمی از لایه‌های مختلف تپه مذکور به دست آمده، شامل آثار معماری (با مصالح خشتی)، سفالینه‌ها، ظروف، اشیاء و دیگر ادوات مورد نیاز روزمره زندگی وابزارآلات برنزی است.این تپه به لحاظ ارزش‌های تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و همانند سایر آثار ثبتی، حفاظت آن به وسیله سازمان میراث فرهنگی استان گلستان انجام می‌پذیرد.

پل آق قلا
پل تاریخی آق‌قلا در فاصله هجده کیلومتری شمال گرگان و در ابتدای شهر آق‌قلا بر روی رودخانه گرگان احداث شده است. این پل هفتاد و چهار متر طول دارد و در دو طرف آن جان‌پناهی به ارتفاع یک متر و نیم ایجادشده است.

این پل، چهار چشمه (طاق) دارد و پایه‌های آن در جهت شرقی و مخالف جریان آب به موج‌شکن‌هایی تجهیز شده‌اند.

پایه‌های پل در جهت غربی با آجر و اشکال هندسی تزیین شده است.

پل آق‌قلا در قرن نهم هجری قمری بنا شده و در ادوار بعدی خصوصاً در دوره صفویه بازسازی و مرمت شده است.

جاذبه های طبیعی

ارتفاعات وقله ها

پیرگرده کوه جنگلی پیرگرده در فاصله بیست و پنج کیلومتری جنوب شرقی گرگان و درهشت کیلومتری روستای چهار باغ قرار گرفته است. ارتفاع این کوه سه هزارودوچهار متر است و سرچشمه رودهای چهار باغ، آب قزاق و باغشاه می‌باشد.

تاور آب
کوه جنگلی تاور آب در بیست و یک کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در فاصله پنج کیلومتری شمال روستای چهار باغ واقع شده است. این کوه حدود دوهزارو نهصدوپنجاه متر ارتفاع دارد و سرچشمه‌ رودهای چهارباغ خاصه رود و آب قزاق می‌باشد.

تل‌انبار
کوه جنگلی تل‌انبار در فاصله بیست و سه کیلومتری جنوب گرگان و در شش کیلومتری شمال غربی روستای چهار باغ قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا سه هزارو سی متر است و سرچشمه رودهای چهار باغ، سوته‌رود و خاصه‌رود می‌باشد.

چلبه 
کوه نیمه جنگلی چلبه در فاصله سی و یک کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در پنج کیلومتری غرب روستای سیاه‌ مرزکوه دهستان کتول قرار گرفته است. ارتفاع  این کوه حدود دوهزارو هشتصدوچهل متر و سرچشمه رود باغشاه رودبار و سیاه مرزکوه می‌باشد.

زرشک کوه
کوه نیمه جنگلی زرشک‌کوه دربیست و چهارکیلومتری جنوب گرگان و در فاصله هفت کیلومتری شرق روستای حاج‌آباد واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود دوهزارو هفتصدوهفتاد متر و سرچشمه سوته‌رود و خاصه رود می‌باشد.
 
زیلان
کوه جنگلی زیلان در بیست و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در فاصله هشت کیلومتری جنوب غربی روستای خولین دره در دهستان کوهپایه قرار دارد. ارتفاع این کوه حدود دوهزارو هشتصدوده متر و سرچشمه رودهای چل‌چلی، امام‌زاده قتور و خولین‌دره می‌باشد.

سرچال
این کوه در بیست و نه کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در فاصله سه کیلومتری جنوب روستای چهار باغ دهستان کوهپایه قرار گرفته و حدود دوهزارو هفتصدوسی متر ارتفاع دارد.

سرلیسه
این کوه نیمه جنگلی در بیست و شش کیلومتری جنوب گرگان و در فاصله پنج کیلومتری شمال روستای شاه‌کوه پایین دهستان کوهپایه واقع شده است. ارتفاع کوه سرلیسه دوهزارو نهصدوده متر است.

گاوکشان
این کوه در سی و هفت کیلومتری جنوب گرگان و در فاصله شش کیلومتری جنوب شرقی روستای شاه کوه پایین قرار گرفته است. ارتفاع این کوه حدود سه هزارو هشتصدو سیزده متر است. کوه گاو‌کشان سرچشمه رودهای سرتنگه‌، چهارده و آب ترودبان می‌باشد. دامنه‌های شمالی این کوه به شهرستان گرگان ودامنه‌های جنوبی آن به شهرستان‌های شاهرود و دامغان مشرف است.

میلانه
این کوه در بیست و چهار کیلومتری جنوب غربی گرگان و در دو کیلومتری شمال روستای حاجی‌آباد قرار گرفته است. ارتفاع این کوه جنگلی دوهزاروهفتصدوسیوپنج  متر است و سرچشمه رودخانه پاییز بن رودبار نیز می‌باشد.

جهان نما
این کوه در ارتفاعات جنوبی شهر گرگان و جنوب شرقی کردکوی واقع شده و جزو سلسله جبال البرز شرقی محسوب می‌شود. این کوه سه هزارو هشتادو شش متر ارتفاع دارد و نام خود را از روستایی که در دامنه آن واقع شده، گرفته است. کوه جهان‌نما یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات‌وحش استان گلستان است.

هلالاناین کوه در چهل و دو کیلومتری جنوب غربی گرگان و در فاصله هشت کیلومتری روستای زردوان قرار گرفته است. ارتفاع این کوه از سطح دریا حدود دوهزاروهشتصدوپنجاه متر است. دامنه‌های شمالی این کوه به شهرستان گرگان و دامنه جنوبی آن به شهرستان دامغان مشرف است و در شمار قلل البرز شرقی محسوب می‌شود.

 گرگان رود این رودخانه از کوه‌های آلاداغ در بجنورد سرچشمه می‌گیرد و در مسیری به طول بیش از دویست کیلومتر، پس از عبور از دره‌های پرپیچ و خم کوهستانی، صحرای کلان، پیرامون شهر گرگان، گنبد‌کاووس، دشت گرگان و شهر آق‌قلعه در نقطه‌ای به نام «خواجه نفس» وارد دریای مازندران می‌شود. رودخانه گرگان رود حرکتی آرام دارد، اما در مواقع بارندگی و سیلاب به علت عبور از زمین‌های رسی، گل‌آلود می‌شود. در حال حاضر سدی بر روی آن احداث شده و از آب آن استفاده‌های زراعی به عمل می‌آید. وجود دریاچه، سد و مسیر آرام و پرآب آن، امکانات قابل توجهی برای بهره‌برداری جهانگردی، به ویژه در زمینه ورزش‌های آبی فراهم کرده است.

آلستان
رودخانه آلستان از دامنه شمالی کوه « قرقلند » در چهل و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه می‌گیرد و از دره غربی کوه‌های « نیله‌ته » و « گندی » رو به سوی شمال غربی سرازیر می‌شود. و پس از طی هفت کیلومتر با ریز آبه‌ای که از سر چشمه‌سار های دامنه شمالی کوه « بی‌در » جاری است مخلوط می‌شود و پس از عبور از روستای آلستان با رودخانه «سیاه مرز کوه» مخلوط می‌شود و توامان رودبار محمد را پدید می‌آورند.

آناسخیوگ این رودخانه از دامنه غربی کوه بیگلو در سی کیلومتری شمال شرقی کلاله دشت گرگان سرچشمه می‌گیرد و رو به سوی جنوب غربی و سپس به طرف جنوب جریان می‌یابد. در‌ روستای تنگر با رودخانه مادرسر مخلوط می‌شود و رودخانه دهانه را پدید می‌آورند.

اسماعیلک
رودخانه اسماعیلک از دامنه جنوبی ارتفاعات شمالی بخش کوکلان در   چهل و پنج کیلومتری شمال شرقی کلاله شهرستان گرگان سرچشمه می‌گیرد و رو به سوی جنوب شرقی جریان می‌یابد و در روستای عرب به رود قرناوه می‌ریزد.

انجیلاب
این رودخانه از دامنه شمالی کوه جوزبند در سیزده کیلومتری جنوب گرگان سرچشمه می‌گیرد و به نام رودخانه «تول‌چشمه» رو به شمال سرازیر می‌شود. پس از طی حدود هشت کیلومتر به انجیلاب تغییر نام می‌دهد و به سوی شمال غربی از کوهستان خارج می‌گردد. پس از عبور از شرق روستای فتح‌باغ با ریزآبه‌های جنوبی مخلوط شده و در دشت گرگان محو می‌شود. مازاد آب این رودخانه در فصل‌های پرآب به رودخانه «قره‌سو» می‌ریزد.

خوانین دره
این رودخانه که به آن راست دره نیز می‌گویند از دامنه کوه‌های «زیلان» چل‌چلی در سی کیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه می‌گیرد و نخست روستای «خولین دره» را سیراب می‌کند و در دو کیلومتری غرب روستای «نرسو» به رودبار محمدآباد می‌ریزد.

_{دره بزپل}
این رودخانه از دامنه کوه امام ابوالقاسم و کوه گاوکشان در سی و نه کیلومتری جنوب غربی گرگان سرچشمه می‌گیرد و به نام آب تورودبار از دره جنوبی باری کوه رو به غرب روان می‌شود. پس از طی حدود 8 کیلومتر کوه حاج‌قلی را از دامنه غربی دور زده و از طریق دره شرقی کوه‌های «هلالان» و «خوشی» رو به شمال غربی متوجه می‌گردد و به نام دره بزیل از میان جنگل عبور می‌کند و در دامنه غربی کوه سنگ تراشان به آب دره شمشیربر می‌ریزد.

بارچلی این رودخانه از منطقه‌ای به نام «زرجو» واقع در دامنه غربی کوهی به همین نام در چهل و دوکیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از روستاهای چلی‌بالا و چلی‌پایین در روستای «بسی‌سر» به رودبار محمدآباد می‌ریزد.

قره سو
این رودخانه از مازاد آب رودخانه‌های امام‌زاده و گرماب دشت در شانزده کیلومتری شمال شرقی گرگان تشکیل می‌شود و با عبور از دهستان استرآباد، روستاهای دهستان مزبور را سیراب کرده و به نواحی سدن رستاق شرقی و سدن رستاق غربی وارد می‌شود. در این ناحیه روستاهای «یامپی»، «قرنجیک»، «گمیشلی دولی» و «کفشکیری» را سیراب می‌سازد و رو به سوی جنوب غربی به دهستان جعفربای جنوبی وارد می‌شود و پس از قطع راه‌آهن گرگان- بندر ترکمن و راه اتومبیل‌رو و خط آهنی ساری- بندر ترکمن، در روستای ساحلی قره‌سو به دریای خزر می‌ریزد. در فصل‌های بارانی و یا بارندگی‌های شدید، مازاد آب رودخانه‌های دبه‌دار، چهل و چهار آب، انجیلاب، فسن رود، شصت کلا و خشکه‌رودبار به ترتیب از شرق به غرب به این رودخانه می‌ریزد.

وجا دره
این رودخانه از دامنه غربی کوه قلعه موران، در فاصله پنجاه و سه کیلومتری شرق گرگان سرچشمه می‌گیرد و از دره میان کوه‌های «چخماقی» در شمال و «آقندوکمر» در جنوب رو به غرب جریان می‌یابد. در روستای زرین‌گل به سوی شمال غرب منحرف شده و به دشت گرگان وارد می‌گردد و به مصرف کشاورزی می‌رسد. مازاد آب این رود در فصل‌های پرباران و سیلاب‌های بزرگ به رود گرگان می‌ریزد.

گرماب‌ دشت
رودخانه گرماب‌دشت از تلاقی آب‌ «چل‌چلی» با ریزآبه‌ای که از دامنه شمال غربی کوه «یزدکی» واقع در منطقه اسب‌چر سرچشمه گرفته است، در نقطه‌ای به فاصله بیست و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان تشکیل می گردد و به نام رودخانه باغشاه از دره جنوبی کوه «اولنگ» رو به غرب روان می‌گردد.در منطقه‌ای به نام سفالین با آب قزاق مخلوط می‌شود و پس از عبور از گرماب‌دشت به همین نام تغییر نام داده و در دامنه غربی کوه اولنگ با آب جوزولی پیوند می‌یابد و رو به سوی روستای توسکستان از منطقه غوله سنگ عبور می‌کند. پس از عبور از دامنه غربی تپه ابراهیمو به دشت گرگان وارد می‌شود. در این منطقه نخست با رودخانه «دیه‌دار» مخلوط می‌گردد و پس از عبور از روستای فیض‌آباد و آلو کلاته به رودخانه «قره‌سو» می‌ریزد.

آبشار باران کوهآبشار باران کوه یکی دیگر از آبشارهای زیبای استان گلستان است که در هجده کیلومتری جنوب غربی گرگان و در مسیر رودخانه شصت کلا و پارک جنگلی باران کوه واقع شده است.

آبشار زیارت
آبشار زیارت از آبشارهای زیبای استان است که در روستایی به همین نام از توابع شهرستان گرگان واقع شده و درفصول مساعد سال پذیرای علاقمندان به تفریح و تفرج در طبیعت می‌باشد.

چشم اندازهاوجنگل ها

منطقه جنگلی ناهارخوران
منطقه جنگلی ناهارخوران یکی از کانون‌های مورد علاقه و استفاده شهروندان گرگانی، توریست‌های بین راهی و دوستداران طبیعت است. این ناحیه اردوگاه جهانگردی مجهزی دارد.امکانات تفرجگاهی این ناحیه جنگلی مشتمل بر میز، نیمکت، آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و نمازخانه است که در اختیار مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد. همچنین هتل، رستوران و کمپینگ نیز دارد.

پارک جنگلی قرقاین پارک در بیست و چهارکیلومتری شرق گرگان و در مسیر جاده اصلی گرگان مشهد قرار دارد و مشتمل بر پارک وحش، تأسیسات رفاهی و پارک بازی می‌باشد. پارک جنگلی قرق از تفرجگاه‌های مهم گرگان است که در تمام طول سال مورد بهره‌برداری وسیع قرار می‌گیرد.

منطقه حفاظت شده جهان‌نما
منطقه حفاظت شده جهان‌نما که از نام یک دهکده ییلاقی در دامنه آن اقتباس شده است، در سال هزارو سیصدو پنجاه و دو براساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست با وسعتی معادل سی هزارو ششصدو پنجاه هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید.

این دهکده و دهکده‌های متصل به آن مانند سعدآباد محله، آب دره وغیره که در درون منطقه حفاظت قرار گرفته‌اند، از سال‌های قدیم محل گذران اوقات فراغت مردم گرگان بوده است.

این منطقه در ارتفاعات جنوب گرگان و جنوب شرقی کردکوی قرار گرفته است.پست‌ترین نقطه آن ششصد متر و بلندترین نقطه آن هزارو شصت و هشت متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

پوشش گیاهی منطقه به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب بسیار متنوع است، ولی متأسفانه در اثر دخل وتصرفات انسانی و چرای مفرط و بی‌رویه دام‌ها و احداث جاده‌ها و امثالهم دچار تغییرات و مشکلات شده است.به طور کلی جامعه غالب گیاهی منطقه عبارتند از:

درختان پهن برگ همراه با علفزارها و بوته‌زار و گونه‌های ارس و درختچه‌های پهن برگ شامل راش، آزاد، زرشک، ممرز، سرخدار، کلاه میرحسن، بلندبازو، نمدار، گل‌‌گاوزبان،  کچف، ارس و درمنه.از زیستگاه‌های عمده منطقه، ترکت را می‌توان نام برد که بخشی از منطقه امن جهان‌نما را تشکیل می‌دهد و زیستگاه عمده مرال شوکا، پلنگ ، خرس، خوک وحشی و گرگ است.

یکی دیگر از زیستگاه‌ها چلستان است که در محدوده آن مرال، خرس، گرگ، پلنگ و قوچ و میش و کل و بز یافت می‌شود.

البته گاو موزی‌کش و زیستگاه‌های اطراف آن منطقه مناسبی برای مرال، شوکا، خرس، پلنگ و دیگر گونه‌های جنگل‌زی است که در جنوب آن قوچ و میش زیست می‌کند.زیستگاه‌های قلقله، آق‌رضا،چکل گدا، لنده‌کوه، تالو، خوش‌دستی، لندو و مغزی از زیستگاه‌های کل و بز و قوچ و میش است و در بعضی از قسمت‌های آن مرال نیز زیست می‌کند.

زیستگاه‌های شربت، کولیجال، سوته و گرمه توهم  محل زندگی خرس، شوکا، مرال و پلنگ است و در قسمت‌های صخره‌ای آن کل و بز زیست می‌کنند.منطقه حفاظت شده جهان‌نما به علت کوهستانی بودن منطقه و پوشش بوته‌زاری و علفزاری در کنار درخت‌زارهای تنک، گونه‌های بسیار باارزشی از پرندگان را در خود جای داده است که در بین آنها کبک دری، عقاب طلایی و هما نیز دیده می‌شود.

در جهان‌نما گونه‌های مختلفی از پرندگان مانند شکاری‌‌ها، لاشخور‌ها، طرقه‌ها، جغدها، کبوترها، زنبور‌خورها،  سسک‌ها، سعوها، عقاب‌ها، کلاغ‌های زرد پره‌ها و غیره را می‌توان مشاهده کرد.

پستاندارانی مانند مرال،شوکا، کل، بز، قوچ،‌میش، پلنگ، خرس، گرگ، راسو، شغال، خارپشت‌ها و دوزیستان نیز در منطقه یافت می‌شود که به علت شکار بی‌رویه، تعداد جمعیت آنها شدیداً‌ کاهش یافته است.

چشمه‌سارهای زیادی در داخل منطقه حفاظت شده و محیط‌های اطراف آن وجود دارد که سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ و کوچکی است که به عنوان ذخایر منابع آبی محسوب می‌شود که به خارج از منطقه جریان می‌یابند.در ذیل به تعدادی از رودخانه‌ و چشمه‌های مهم منطقه حفاظت شده جهان‌نما اشاره می‌شود:

رودخانه‌های سفیدرود، ترکت، مغزی، چهارباغ.چشمه‌های زیارت، مغزی، مارسنگ، اسبومرگاه، شاه‌پسند،‌ترکت، حاجی‌آباد، گچیان، مراد چشمه، قل‌قله، وارا، خوش‌دستی، کلی چال، قورمه‌تو، پاییزین، قلعه سرک.

اماکن زیارتی ومذهبی

مسجد جامع گرگان
بنای اصلی مسجد جامع گرگان در محله نعلبندان این شهر واقع شده است. با توجه به وجود مناره‌ آجری دوره سلجوقی، بنای اولیه مسجد نیز به همان دوره تعلق دارد و در  دوره‌های بعدی به طور گسترده بازسازی، تعمیر و تزیین شده است. در حال حاضر به غیر از مناره، اثر دیگری از بنای اولیه مسجد برجای نمانده است. بیشتر بازسازی‌ها در دوره تیموری، صفوی و دوره حاضر صورت گرفته است.

بنای مسجد با طرح مربع مستطیل، وسعتی حدود هزارو شش صد متر مربع را در برمی‌گیسرد و شامل صحن وسیع مستطیل شکل، ایوان‌های شرقی و غربی، شبستان‌های چهارگوشه بنا، ورودی‌های شمالی و جنوبی، مناره دوره سلجوقی و کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های تاریخی است.

مناره آجری بنا با طرح استوانه‌ای تزیین آجرکاری و کتیبه کوفی آجری دارد و قابل مقایسه با دیگر مناره‌های دوره سلجوقی است.

به نظر می‌رسد که بخش فوقانی منار ویران شده و به جای آن یک مأذنه چوبی در دوره‌های بعد جایگزین شده است.

از آثار نفیس و تاریخی مسجد می‌توان به در و منبر چوبی منبت‌کاری شده و فرامین و سنگ نوشته‌های پادشاهان صفوی و افشاریه اشاره کرد.در قدیمی و منبت‌ مسجد کتیبه‌ها و کنده کاری‌های زیبایی دارد که برای نگهداری و حفاظت برداشته شده و به جای آن در جدیدی قرار داده شده است.

منبر نفیس و تاریخی مسجد نیز دارای کتیبه‌هایی است که براساس متن آنها، این مسجد و منبر یک بار در سال هشت صدو نود و پنج ه.ق در زمان پادشاهی معین‌الدین ابوالقاسم بابر- حاکم هرات- توسط امیر باباحسن- فرماندار استرآباد تعمیر و بازسازی شده.و بار دیگر در سال هزارو هجده هجری قمری در زمان شاه عباس اول توسط قطب‌الدین احمدبن ملا علی

استرآبادی و سرانجام به سال هزار و یک صد و پنجاه و هفت هجری قمری در زمان نادرشاه افشار توسط حاجی قربان آقا- ناظر محمدحسین خان قاجار بیگلربیگی استرآباد- مجددا تعمیر و بازسازی شده است. فرامین و وقف‌نامه‌های موجود در مسجد دارای تاریخ‌هایی از اوایل دوره صفوی تا اوایل دوره قاجاریه است و موضوعات مختلفی را شامل می‌شود.

مسجد گلشن این بنا نزدیک چهار راه میدان شهر گرگان واقع شده است. بنای اولیه مسجد را به دوره صفویه منسوب می‌دانند که در دوره قاجاریه تعمیر و بازسازی شده است.

 این مسجد در سالهای اخیر علی‌رغم ثبت تاریخی، تخریب و مسجد جدیدی با اسلوب مشابه مسجد قدیمی جایگزین آن شده است. گفته می‌شود که ایوان جنوبی مسجد به بنای اولیه مربوط است، اما ظاهر بنا نشان می‌دهد که به صورت کامل بازسازی وتزیین شده است.

مسجد امام حسن‌عسگری (ع)این مسجد در شهر گرگان واقع شده است. بنای فعلی آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی احداث شده و فاقد جنبه‌های تاریخی و هنری است. آنچه که به اهمیت تاریخی این بنا مربوط می‌شود، یک قدمگاه نسبتاً‌ قدیمی است  که در کنار مسجد واقع شده است.

امام‌زاده روشن
این آرامگاه  در روشن‌آباد گرگان در وسط باغ و قبرستان واقع شده است.ساختمان اصلی این بنا به قرن نهم هجری قمری تعلق دارد.

دو لنگه در نفیس آن تاریخ سال هشت صد و شصت و پنج  هجری قمری را دارد. این بنا در نتیجه تعمیرات دوره‌های بعد به صورت جدیدی درآمده است.

صندوق روی مرقد دارای تاریخ هشت صد و هفتاد و پنج هجری قمری است و نام سازنده آن، استاد حاجی عبدالله که به خط رقاع بر روی آن حک شده است. این بنا تحت شماره سیصدو پنجاه و هشت به ثبت تاریخی رسیده است.

امام‌زاده نور (اسحاق)امام‌زاده اسحاق‌بن‌ موسی بن جعفر یکی از مفاخر معنوی و روحانی شهر گرگان، در محله سرچشمه این شهر واقع شده  و بنای آن قدمتی شش صد ساله دارد.

اسحاق‌بن موسی‌بن جعفر برادر تنی حضرت امام رضا(ع) است.

اکثر کسانی که به زیارت این امام‌زاده می‌آینددانشجویان، محصلین و افراد زیر سی سال هستند.

یکی از نکات جالب و دیدنی در خصوص این امام‌زاده، آن است که هنگام تحویل سال نو بیش از دو هزار نفر در امام‌زاده نور گرگان تجمع می‌کنند.

و پس از پایان مراسم تحویل سال به همه آنها کارت‌های تبریک، نقل و سکه اهدا می‌شود.

امام‌زاده هندیجان این امام‌زاده در بیست کیلومتری جنوب روستای هندیجان نوکنده گرگان و در دامنه رشته کوه البرز و در مسیر جاده کوهستانی نوکنده به دامغان قرار دارد و یکی از زیارتگاه‌های مردم بومی محسوب می‌شود.

مراکزخرید

بازار قدیمی گرگان
این بازار به بازار «نعلبندان» معروف است و در داخل بافت قدیم شهر گرگان- بعد از میدان شهرداری – قرار دارد. در بافت قدیم گرگان، ابنیه تاریخی – مذهبی،‌آب‌انبارها،‌کاروانسراها و تیمچه نیز وجود دارد. بازار قدیمی گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی- اجتماعی بوده است. این بازار اگر چه در اثر گذشت زمان وعوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحول یافته، معهذا امروزه نیز به عنوان مرکز کالبد اصلی شهر، محل داد و ستد کالا و تجمع فروشندگان و خریداران کالا می‌باشد.

لازم به ذکر است که در سال‌های اخیر، توسعه و گسترش بی‌رویه فضاهای شهری و شهرسازی به بافت قدیمی شهر، به محلات و فضاهای موجود آن آسیب رسانده و موجب تغییراتی در چهره اصلی بافت قدیم شده است. بازار قدیمی گرگان که قدمتی دیرینه دارد، از نظر سبک معماری و راسته‌های مربوطه، یکی از زیباترین بازارهای استان منطقه شمال ایران محسوب می‌شود. این بازار یکی از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومی و غیربومی است و محصولات مهم صنایع  دستی آن، بویژه دستبافت‌های ترکمنی معروفیت خاصی دارد.

روز بازار و هفته بازارهاپنج‌شنبه بازار آق‌قلا در مرکز شهر آق‌قلا قرار دارد. در این بازار انواع کالاها و تولیدات صنایع روستایی عرضه می‌شود.دوشنبه‌بازار ترکمن که بخشی از بازار قدیمی ترکمن‌ها محسوب می‌شود و در ابتدای ورودی شهر تشکیل می‌گردد و محل عرضه انواع کالاها وتولیدات صنایع روستایی است.

جمعه‌بازار گرگان که در روزهای جمعه تشکیل می‌شود و دستفروش‌ها و توزیع‌کنندگان، اجناس  خود را در این محل به معرض فروش می‌گذارند. این روز بازار در خیابان امامزاده عبدالله شهر گرگان تشکیل می‌شود.جمعه بازار گنبد که محل تجمع دستفروش‌ها توزیع‌کننده‌های اجناس و انواع کالاهاست ودر ابتدای ورودی شهر گنبد در روزهای جمعه تشکیل می‌شود.